Реквием за европскиот сон

Њујорк тајмс - Њујорк

Џихадистички напади, наплив од мигранти, грчкиот долг, растечкиот национализам: целата Европската Унија е обземена од тревоги и раздори, кои не се видени од 40-ите години од минатиот век досега. Исправена пред нив, Европа е парализирана. На таа основа во фокусот се повеќе паѓа најопасниот елемент за европскиот сон: се шири јазот меѓу Франција и Германија за тоа како да се врати ситуацијата кон благосостојба и безбедност, нивните најголеми национални интереси.

Ако Франција и Германија не можат да дејствуваат заедно, сонот за обединета Европа ќе се распадне. Имено, таа претпоставка го поттикна канцеларот Конрад Аденауер и претседателот Шарл Де Гол во 50-ите години кон историски договор за разбирање, дека француско-германската соработка ќе биде основата врз која ќе се гради повторното воздигнување на Западна Европа. Франција сакаше да биде предводник на политичкото преустројство на Европа, а Западна Германија да биде двигател на нејзината економија.

Тоа изгледаше логично. И покрај се уште чадливите руини од Втората светска војна двете земји имаа еднаква моќ и во тек на 30 години тие работеа во хармонија за изградба на заеднички пазар, за општоевропска визна политика и планови за валута.

Но во 90-ите дојде германското обединување, кое го наруши тој баланс. Влијанието на Франција ослабна, додека германската економија се здоби со доминантна моќ. Глобализацијата ги исправи Французите пред тешки проблеми, а тие не сакаа да се откажат од своите социјални придобивки во замена за поконкурентна и ефективна економија. Така Германија засвири како прва виолина на европскиот пазар.

Дојде заедничката валута и германските банки застанаа на чело. Но околу 2005 година француските бирачи веќе станаа понервозни кон отстапувањето на повеќе суверенитет: на еден референдум кој беше клучен, и наскоро потоа проследен со сенародно анкетирање и во Холандија, тие ја сопреа насобраната инерција во врска со воведувањето на општоевропскиот устав. После дојде финансискиот крах во 2008, кој ја сотре економската пропаст во Северна Европа на чело со Германија и послабо индустријатлираниот југ.

Но има и нешто кое е политички уште поопасно, иако за тоа помалку се зборува: финансискиот крах ги разоткри француско-германските разлики во многу области: вработеноста, социјалните политики, дипломатијата. Минатата година тероризмот и блискоисточната бегалска криза исто ги истакнаа тие разлики. Сега кога ќе се сретнат, претседателот Франсоа Оланд и канцеларот Ангела Меркел зборуваат за солидарност, но на различен начин. Оланд вели дека Франција „е во војна со Исламска држава“, додека Германците зборуваат за „борба против тероризмот“.

Французите вршат воени операции во Мали, Ирак и Сирија, додека Германците претпочитаа меѓународни хуманитарни операции. Германците негодуваат дека Французите станале поалчни за војни, додека многу Французи сметаат на повеќе стремеж кон помирување, наместо карање, кога Германците велат: „Никогаш повеќе војна, никогаш повеќе Аушвиц“.

Во економијата, Германија е локомотивата на слободно-пазарниот либерализам, настојува на политиката на строги економии и го презира буџетското арчење кое Гермаците го поврзуваат со „социјална држава“ – една силно француска идеја.

Самиот впечаток за европската моќ се толкува на различен начин. За Французите кои се вмешани во Африка и на Блискиот исток, таа пред се има воена и политичка вредност. За Германците моќта е колку политичка, толку и економска, со фокус на исток кон Русија и нејзините соседи.

Во перспектива, најопасниот судар може да дојде заради напливот од муслимански бегалци и други мигранти. Минатата година, Германија дејствувајќи самата, покани над еден милион од нив, додека Франција прими, и тоа со голема невољност, неколку илјади. Франција сака затворање на границите на континентот, додека Германија сака Турција да помогне за испраќањето на повеќе бегалци. Тоа не е толку судир на сфаќањата, колку на конфликтни економски императиви. Германија има потреба од повеќе работници, затоа што нејзиното население по стареење единствено заостанува само зад Јапонија. Франција, напротив, се бори со огромна невработеност и има една од највисоките стапки на раѓања во светот.

Франција исто така признава дека едно од најголемите социјални предизвици пред неа е како да ги интегрира милионите францусики граѓани муслимани во своето секуларно општество - кога постои општа криза на идентитетот. Германците се во далеку подобра ситуација. Минатата година поранешниот министер за надворешни работи Јошка Фишер, во списанието Фенити ер напиша: „Ангела Меркел управува со една Германија, над која сонцето грее секој ден - сон на секој демократски избран политичар“.

Но така беше до пред неколку недели. Застрашувачкиот судар на култури во Келн на новогодишната ноќ меѓу толпа арапски мажи мигранти и група од млади Германки нападнати од нив, беше како ѕвоно на будилник за мнозина Германци. Тоа беше индикатор дека не можат вечно да останат остров на самоувереноста во едно море од се понесигурни соседи. Но госпоѓа Меркел се уште стои на својот став дека Германија треба да ја држи отворена вратата за бегалците иако таквата позиција ја изолираше од германските бирачи како и од останатиот дел од Европа. Со тоа исто се продлабочува неспособноста на Европа за заеднички општ начин кон проблемот што се виде минатата недела во Брисел каде средбата на врвот по ова прашање заврши со несупех.

Минатата есен советот на Меркел кон Гермаците беше: "Wir schaffen das" - Ние ќе се справиме. Но сега таа ја пропушта можноста повнимателно да го слушне гласот на нејзините истрауматизирани граѓани и на обземениот од паника останатиот дел од Европа и така да побара начин заедно со Франција за надминување на јазот меѓу нив. Се разбира, ако се обидат двете партнерски земји би можеле да стигнат до некаква заедничка позиција меѓу игнорирањето на заканата и одбивањето да им се помогне на невините жртви.

Но времињата не се нималку пријатни за таква соработка. Иако радикалниот ислам, масовните миграции, рускиот реваншизам и воените интервенции се главни предизвици со кои ниту една европска држава не може самата да се справи, политичките ситуации на континентот се развиваат во сосема друг правец. Исплашените Европејци се затвораат во школките на своите мали суверени држави, подбуцнувани од популистичката десница и ксенофобијата.

Во Унгарија и Полска тие сили успеаја да ја земат власта. Во 2017, тие имаат шанси да го сторат истото и во Франција, а Британците може и да ја напуштат ЕУ. Така би се стигнало до ситуација ниту една земја да биде во состојба да ги преземе уздите од Франција или Германија и да ја поведе осакатената Европска Унија.

Што потоа би следувало? Имаме ли основа да веруваме дека Европа ќе се извлече од оваа ситуација?

Тоа е прашање за лидерството. Во текот на 90-ите години, Франсоа Митеран и Хелмут Кол, слично на Аденауер и Де Гол пред нив, можеа донекаде да работат заедно затоа што ја преживеале најкрајната алтернатива - касапницата на војната. Но тие џинови одамна ја напуштија сцената. Денес не постои ниту програма за раководење, ниту вистинска солидарност, а меморијата за историјата одамна е скусена. Меркел и Оланд се повеќе од кога било фокусирани на сопствените национални главоболки: за Франција тоа е како да биде обуздан тероризмот, за Германија - како да се справи со бегалците.

Она кое европските државни лидери не го сториле, а кое треба да започнат да го прават е да ги подготват своите граѓани за најважното барање за напредок кон повеќе единство - огромен скок кон верба и оптимизам, дури и во време кога царува стравот. Наместо тоа, тие прават предавство на најтајните соништа на своите граѓани и се зајадуваат едни со други. Дури и оние од мојата генерација, кои беа 15-20 годишници кога падна Берлинскиот ѕид, не успеваат да се исправат против нив и да побараат од нив да го спасат сонот кој ни беше ветен Европа на вечен мир, која постои и дејствува во единство по сите поделби и ужаси од 20-иот век.

Оливие Ѓуез е француски есеист и сценарист на филмот „Народотт против Фриц Бауер“.